Markaz tarixiga nazar tashlasak, O‘zbekiston Respublikasi aloqa vazirligining 1992-yil 29-iyuldagi 168-sonli buyrug‘i bilan Shaharlararo xalqaro aloqa tarmoqlarini boshqarish markazi (SHXATBM) tashkil etilib, 1992-yil 1-avgustda ish boshlagan. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004-yil 7-maydagi 215-sonli “O‘zbekiston aloqa va axborotlashtirish agentligi faoliyatini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori bilan SHXATBM “O‘zbekiston telekommunikatsiya tarmoqlarini boshqarish Respublika markazi” davlat unitar korxonasi (O‘zTTBRM) deb nomlandi.
2007-yil 3-dekabrda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2006-yil 16-oktyabrdagi 215-sonli “Ustav fondida davlat ulushi bo‘lgan korxonalarni samarali boshqarish va davlat mulkini to‘g‘ri hisobga olishni ta’minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori bilan tasdiqlangan davlat korxonalari to‘g‘risidagi Nizom asosida “O‘zbekiston telekommunikatsiya tarmoqlarini boshqarish Respublika markazi” Davlat unitar korxonasi (“O‘zTTBRM” DUK) deb o‘zgartirildi.
Agar tarixga murojaat qiladigan bo‘lsak, SHXATBM tuzilmasi
70-yillarning boshlarida tashkil etilgan hududiy ishlab chiqarish
birlashmasi (HICHB) va Aloqa vazirligining hududiy nazorat va boshqaruv markazining tezkor boshqaruv xizmati asosida yaratilgan.
O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, mamlakat
aloqa tizimidagi tub o‘zgarishlardan so‘ng shaharlararo va xalqaro
aloqa tarmoqlarini boshqarishning maxsus markazi tashkil etildi,
chunki telekommunikatsiya tarmoqlarini boshqarish tizimi nafaqat
operatsion aloqaning ishonchliligi va barqarorligi, balki operatorlar
tomonidan ko‘rsatiladigan xizmatlar sifati nuqtayi nazaridan ham juda muhim rol o‘ynaydi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007-yil 20-fevraldagi 589-sonli PQ qarori
“O‘zbekiston Respublikasi telekommunikatsiya tarmoqlarini boshqarish tizimini takomillashtirish
bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi ikkita asosiy hujjat
tasdiqlandi:
- O‘zbekiston Respublikasi telekommunikatsiya resurslari
va tarmoqlarini boshqarish tizimi to‘g‘risidagi Nizom (2007-yil
20-fevraldagi 589 – sonli PQ ga 1-ilova)
- O‘zbekiston Respublikasi telekommunikatsiya tarmoqlarini
boshqarish markazi to‘g‘risidagi Nizom (2007-yil 20-fevraldagi
589-sonli PQ ga 2-ilova). O‘zbekiston telekommunikatsiya tarmoqlarini boshqarish respublika markazi
O‘zbekistonning telekommunikatsiya tarmoqlarini boshqarish bo‘yicha aloqa va axborotlashtirish agentligining
ishchi organi tomonidan belgilandi. Shuningdek, O‘zbekiston telekommunikatsiya tarmoqlarini boshqarish respublika
markazi (bundan buyon matnda O‘zTTBRM deb yuritiladi) tashkil etildi:
- O‘zbekiston Respublikasining Telekommunikatsiya tarmoqlarini
boshqarish tizimiga kiritilgan operatorlar tarmoqlari va resurslaridan samarali faoliyat
ko‘rsatishi va ulardan oqilona foydalanish, zarur hollarda ulardan mamlakat xavfsizligi manfaatlari
yo‘lida, favqulodda vaziyatlarda markazlashtirilgan holda foydalanishni ta’minlash bo‘yicha ishlarni muvofiqlashtiradi;
- xorijiy davlatlarning telekommunikatsiya tarmoqlarini boshqarish markazlari
bilan hamkorlikda O‘zbekiston telekommunikatsiya tarmoqlarini boshqarish milliy markazi funksiyalarini amalga oshiradi.
O‘zTTBRM ning asosiy vazifasi O‘zbekistonda telekommunikatsiya tarmoqlarining
samarali ishlashini ta’minlash, telekommunikatsiya resurslaridan oqilona foydalanish va rivojlantirish
maqsadida ularni boshqarish bo‘yicha ishlarni muvofiqlashtirish,
shuningdek, turli telekommunikatsiya operatorlari tarmoqlarini
muvofiqlashtirilgan boshqarish tizimini yaratishdan iborat va
idoraviy tarmoqlar egalariga telekommunikatsiya xizmatlariga
bo‘lgan ehtiyojni to‘liq qondirish, tarmoqlardan davlat hokimiyati
va boshqaruvi organlari, mudofaa va milliy xavfsizlik manfaatlari yo‘lida ustuvor foydalanishni ta’minlash.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007-yil 20-fevraldagi 589-sonli PQ qarori,
shuningdek, operatorlarning telekommunikatsiya tarmoqlarini boshqarish tizimlarini (maxsus iste’molchilar tarmoqlaridan tashqari) ulagan holda O‘zbekiston
Respublikasi telekommunikatsiya tarmoqlarini boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimini (O‘zTTBAT) yaratish va foydalanishga
topshirish to‘g‘risida qaror qabul qilindi.
Respublikamizda so‘nggi o‘n yillikda telekommunikatsiya tarmoqlarini rivojlantirishning yuqori
sur’atlari tarmoqlar holati to‘g‘risida ishonchli tasavvurga ega bo‘lish zaruriyatini keltirib
chiqardi.
O‘zTTBAT ni yaratishda tizimning o‘z imkoniyatlari va O‘zTTBRM
ga yuklangan vazifalarni amalga oshirish uchun moliyaviy xarajatlarning optimal nisbati kuzatildi. Dastlabki tahlil bosqichida
O‘zTTBAT ikkita katta vazifa blokini bajarishga qaror qilindi:
1. Real vaqt rejimida tarmoq resurslarining holatini monitoring qilish;
2. Telekommunikatsiya tarmog‘i bilan sinxronlashtirilgan tarmoq resurslarining batafsil ma’lumotlar bazasini yaratish.
O‘zTTBAT - bu turli xil ishlab chiqaruvchilarning tarmoq elementlarini boshqarish tizimlari (EMS) ma’lumotlar bazalaridan
olingan ma’lumotlar asosida ishlaydigan avariyalarni kuzatish va
jismoniy va mantiqiy resurslarni hisobga olishning yaxlit tizimi.
O‘zTTBAT ning ishga tushirilishi va Favqulodda xabarlarni
qayta ishlash moduli (FaM) funksiyalarini amalga oshirish baxtsiz hodisalar haqida xabarlarni qabul qilish vaqtini qisqartirish,
shuningdek, qabul qilingan favqulodda xabarlarni to‘g‘ri baholash,
avariyaning asosiy sabablarini aniqlash va real vaqtda xabarlar
bo‘yicha hisobotlarni qabul qilish.
So‘nggi yillarda respublikada telekommunikatsiya tarmoqlari
operatorlarining texnik rivojlanishi va dasturiy ta’minotini
takomillashtirishning yuqori sur’atlari kuzatilmoqda. O‘zbekiston
Respublikasi Telekommunikatsiya tarmoqlarini boshqarish tizimiga
kiritilgan operatorlar tarmog‘i va resurslaridan foydalanish samaradorligi hamda ulardan oqilona foydalanishga bo‘lgan ehtiyoj
sezilarli darajada oshdi.
Shu bilan birga, telekommunikatsiya tarmoqlari operatorlarining davlat boshqaruvi va xususiy tadbirkorlik organlari bilan
o‘zaro munosabatlarining eskirgan usullariga asoslangan O‘zTTBRM ishini tashkil etish unga qo‘yilgan yangi vazifalarni hal
qilishni ta’minlashga imkon bermadi, bu esa hal qilinmagan muhim
muammolar mavjudligi bilan yanada murakkablashdi, jumladan:
- telekommunikatsiya operatorlari tomonidan taqdim etilayotgan aloqa xizmatlari sifatining pasayishi, chunki operatorlarning telekommunikatsiya tarmoqlarining holatini doimiy ravishda
amalga oshirish va nazorat qilish, shuningdek, nazorat qiluvchi organ
tomonidan taqdim etilayotgan telekommunikatsiya tarmoqlari va xizmatlarining sifat ko‘rsatkichlari to‘g‘risida ma’lumot olish imkoniyati yo‘q;
- telekommunikatsiyalar sohasidagi davlat organlari, operatorlar va provayderlar faoliyatini muvofiqlashtirishni ta’minlashning huquqiy asoslari va tashkiliy platformasini takomillashtirish zarurati;
- telekommunikatsiya operatorlari tomonidan milliy tizimga
va raqamlash rejasiga zid ravishda, nazorat qiluvchi organni chetlab
o‘tgan holda raqamlashdan oqilona foydalanmaslik va ajratish;
- telekommunikatsiya tarmog‘iga noqonuniy (ruxsatsiz) kirishni nazorat qilish, aniqlash va ularga qarshi kurashish va xalqaro
ovozli trafikni o‘tkazib yuborish tizimining yo‘qligi sababli butun mamlakat iqtisodiyotiga ta’sir ko‘rsatadigan xalqaro ovozli
trafikni o‘tkazib yuborish firibgarligi faktlari tufayli davlat
byudjeti daromadlarining yo‘qolishi;
- elektron tijoratni rivojlantirishga qaratilgan zamonaviy
axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etishning yetarlicha
yaxshi darajasi emas, bu esa abonentning mobil telefon raqamiga
bog‘langan holda mijozni masofadan turib aniqlash mexanizmining
samarasiz ishlashiga va iqtisodiyotni raqamlashtirish va tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishga to‘sqinlik qilishga olib keladi;
- yuqori sifatli mobil qurilmalardan foydalanish, ichki bozorni qalbaki mahsulotlarni olib kirish va sotishdan himoya qilish, mobil qurilmalarni olib kirish uchun bojxona to‘lovlari byudjetiga tushishning yo‘qligi;
- mavjud faktlar O‘zbekiston telekommunikatsiya tarmoqlari resurslarining markazlashtirilgan ma’lumotlar bazalarini, shuningdek, telekommunikatsiya tarmoqlarining holati to‘g‘risidagi ma’lumotlarni saqlash uchun O‘zTTBRM ga zarur ma’lumotlarni taqdim
etmaslik;
Shuningdek, tegishli hukumat qarorlari bilan AT va KR vazirligiga bir qator vazifalar qo‘yildi, ya’ni:
- Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 7-martdagi 185-sonli qaroriga asosan aloqa, axborotlashtirish va telekommunikatsiya texnologiyalari sohasida qonun hujjatlari va boshqa me’yoriy hujjatlar, davlat standartlari va ko‘rsatilayotgan xizmatlar sifatini buzish faktlari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni aniqlash va olish jarayonlarini avtomatlashtirish orqali samarali mexanizmlarning joriy etilishini ta’minlash.
- abonentlarning mobil telefon raqamiga ulangan holda mijozni masofadan turib aniqlash mexanizmining samarali ishlashi
uchun boshqa uyali aloqa operatoriga o‘tishda mobil tarmoq abonentining telefon raqamini saqlash tartibini ishlab chiqish va tasdiqlash (2018-yildagi 14-maydagi 3724-sonli PQ).;
- O‘zbekiston Respublikasiga olib kirilayotgan mobil qurilmalar va mobil aloqa modulli qurilmalarni xalqaro noyob identifikatsiya kodlari bo‘yicha ro‘yxatdan o‘tkazish asosida ularni nazorat
qilish va hisobga olishning tashkiliy-huquqiy mexanizmini ishlab
chiqish (2018-yil 12-apreldagi -5414-sonli PF)
- Hukumat qarorlarini, shuningdek, O‘zbekiston AKT vazirligi
zimmasiga yuklangan yuqoridagi vazifalarni bajarish maqsadida
O‘zTTBRM quyidagi loyihalarni amalga oshirish yuzasidan tegishli
ishlarni amalga oshiradi:
- “O‘zbekiston Respublikasi telekommunikatsiya tarmoqlarini
boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimining funksional imkoniyatlarini kengaytirish”;
- “O‘zbekiston Respublikasi telekommunikatsiya tarmoqlarida
xalqaro ovozli trafikni o‘tkazish tartibi buzilishiga qarshi kurashish tizimi”;
- “O‘zbekiston Respublikasining raqamlash resurslarini markazlashtirilgan hisobga olish va taqsimlash”;
- “O‘zbekiston Respublikasida mobil qurilmalarni hisobga
olish va ro‘yxatga olish tizimi ”;
- “Boshqa uyali aloqa operatoriga o‘tishda abonentning telefon
raqamini saqlash ”.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018-yil
22-oktyabrdagi “O‘zbekiston Respublikasida mobil qurilmalarni
hisobga olish tizimini tartibga solish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 847-son va 2019-yil
16-martdagi 223-son qarorlariga muvofiq “Davlat mulkidan samarali foydalanish bo‘yicha qo‘shimcha
chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi O‘zTTBRM mobil qurilmalarni xalqaro noyob identifikatsiya kodlari (IMEI)
bo‘yicha ro‘yxatdan o‘tkazish tizimining operatori etib tayinlandi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil
17-sentyabrdagi 778-sonli qarori bilan tasdiqlangan “O‘zbekiston
Respublikasi hududida sotish yoki shaxsiy foydalanish uchun foydalaniladigan, olib kiriladigan va ishlab chiqariladigan mobil qurilmalarni ro‘yxatdan o‘tkazish tartibi to‘g‘risidagi Nizom” (bundan
buyon matnda Nizom deb yuritiladi) ga muvofiq, 2019-yil 1-noyabrdan boshlab O‘zTTBRM mobil qurilmalarni IMYEI kodlari bo‘yicha
ro‘yxatdan o‘tkazish bo‘yicha tegishli ishlarni amalga oshiradi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 27-sentyabrdagi PF-6075-sonli farmoni bilan 2007-yil 20-fevraldagi
PQ-589-son bekor qilindi.
Telekommunikatsiya sohasida boshqaruv tizimining samaradorligini oshirish, ishonchli ishlashini ta’minlash, telekommunikatsiya
resurslari va tarmoqlaridan markazlashtirilgan foydalanishni
ta’minlash, shuningdek, O‘zTTBRM faoliyatini takomillashtirish
va moliyaviy rag‘batlantirish maqsadida, “O‘zbekiston Respublikasi telekommunikatsiya resurslari
va tarmoqlarini boshqarish tizimi to‘g‘risidagi Nizom” va “O‘zbekiston Respublikasi
telekommunikatsiya tarmoqlarini boshqarish markazi to‘g‘risidagi Nizom “O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2020
yil 30-oktyabrdagi 680-sonli “O‘zbekiston Respublikasi telekommunikatsiya tarmoqlarini boshqarish
tizimini takomillashtirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” gi qarori bilan qayta ko‘rib
chiqildi va tasdiqlandi”.
Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 30-oktyabrdagi 680-son Qaroriga muvofiq, “O‘zbekiston telekommunikatsiya tarmoqlarini boshqarish respublika markazi” davlat unitar korxonasi faoliyati to‘g‘risida:
- O‘zbekistonda telekommunikatsiya tarmoqlarini boshqarish bo‘yicha ishchi organ;
- raqamlash, signalizatsiya punktlarining kodlarini taqsimlash,
ulardan oqilona foydalanishni hisobga olish va nazorat qilish
uchun mas’ul organ;
- O‘zbekiston Respublikasi telekommunikatsiya tarmoqlarida
xalqaro ovozli trafikni o‘tkazish tartibi buzilishiga qarshi kurashish tizimining operatori;
- xalqaro noyob identifikatsiya kodlaridan foydalangan holda
mobil qurilmalarni ro‘yxatdan o‘tkazish tizimining operatori;
- ko‘chirilgan raqamlarning markazlashtirilgan ma’lumotlar
bazasi operatori etib tayinlandi.