Марказ тарихига назар ташласак, Ўзбекистон Республикаси алоқа вазирлигининг 1992 йил 29 июлдаги 168-сонли буйруғи билан шаҳарлараро халқаро алоқа тармоқларини бошқариш маркази (ШХАТБМ) ташкил этилиб, 1992 йил 1 августда иш бошлаган. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2004 йил 7 майдаги 215-сонли “Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги фаолиятини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори билан ШХАТБМ “Ўзбекистон телекоммуникация тармоқларини бошқариш Республика маркази” давлат унитар корхонаси (ЎзТТБРМ) деб номланди.

2007 йил 3 декабрда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2006 йил 16 октябрдаги 215-сонли “Устав фондида давлат улуши бўлган корхоналарни самарали бошқариш ва давлат мулкини тўғри ҳисобга олишни таъминлаш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори билан тасдиқланган давлат корхоналари тўғрисидаги Низом асосида “Ўзбекистон телекоммуникация тармоқларини бошқариш Республика маркази” Давлат унитар корхонаси (“ЎзТТБРМ” ДУК) деб ўзгартирилди.

Агар тарихга мурожаат қиладиган бўлсак, ШХАТБМ тузилмаси 70-йилларнинг бошларида ташкил этилган ҳудудий ишлаб чиқариш бирлашмаси (ҲИЧБ) ва Алоқа вазирлигининг ҳудудий назорат ва бошқарув марказининг тезкор бошқарув хизмати асосида яратилган.

Ўзбекистон Республикаси мустақилликка эришгач, мамлакат алоқа тизимидаги туб ўзгаришлардан сўнг шаҳарлараро ва халқаро алоқа тармоқларини бошқаришнинг махсус маркази ташкил этилди, чунки телекоммуникация тармоқларини бошқариш тизими нафақат операцион алоқанинг ишончлилиги ва барқарорлиги, балки операторлар томонидан кўрсатиладиган хизматлар сифати нуқтаи назаридан ҳам жуда муҳим рол ўйнайди.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2007 йил 20 февралдаги 589-сонли ПҚ қарори “Ўзбекистон Республикаси телекоммуникация тармоқларини бошқариш тизимини такомиллаштириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги иккита асосий ҳужжат тасдиқланди:

- Ўзбекистон Республикаси телекоммуникация ресурслари ва тармоқларини бошқариш тизими тўғрисидаги Низом (2007 йил 20 февралдаги 589 – сонли ПҚ га 1-илова)

- Ўзбекистон Республикаси телекоммуникация тармоқларини бошқариш маркази тўғрисидаги Низом (2007 йил 20 февралдаги 589-сонли ПҚ га 2-илова). Ўзбекистон телекоммуникация тармоқларини бошқариш республика маркази Ўзбекистоннинг телекоммуникация тармоқларини бошқариш бўйича алоқа ва ахборотлаштириш агентлигининг ишчи органи томонидан белгиланди. Шунингдек, Ўзбекистон телекоммуникация тармоқларини бошқариш республика маркази (бундан буён матнда ЎзТТБРМ деб юритилади) ташкил этилди:

- Ўзбекистон Республикасининг Телекоммуникация тармоқларини бошқариш тизимига киритилган операторлар тармоқлари ва ресурсларидан самарали фаолият кўрсатиши ва улардан оқилона фойдаланиш, зарур ҳолларда улардан мамлакат хавфсизлиги манфаатлари йўлида, фавқулодда вазиятларда марказлаштирилган ҳолда фойдаланишни таъминлаш бўйича ишларни мувофиқлаштиради;

- хорижий давлатларнинг телекоммуникация тармоқларини бошқариш марказлари билан ҳамкорликда Ўзбекистон телекоммуникация тармоқларини бошқариш миллий маркази функцияларини амалга оширади.

ЎзТТБРМ нинг асосий вазифаси Ўзбекистонда телекоммуникация тармоқларининг самарали ишлашини таъминлаш, телекоммуникация ресурсларидан оқилона фойдаланиш ва ривожлантириш мақсадида уларни бошқариш бўйича ишларни мувофиқлаштириш, шунингдек, турли телекоммуникация операторлари тармоқларини мувофиқлаштирилган бошқариш тизимини яратишдан иборат ва идоравий тармоқлар эгаларига телекоммуникация хизматларига бўлган эҳтиёжни тўлиқ қондириш, тармоқлардан давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари, мудофаа ва миллий хавфсизлик манфаатлари йўлида устувор фойдаланишни таъминлаш.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2007 йил 20 февралдаги 589-сонли ПҚ қарори, шунингдек, операторларнинг телекоммуникация тармоқларини бошқариш тизимларини (махсус истеъмолчилар тармоқларидан ташқари) улаган ҳолда Ўзбекистон Республикаси телекоммуникация тармоқларини бошқаришнинг автоматлаштирилган тизимини (ЎзТТБАТ) яратиш ва фойдаланишга топшириш тўғрисида қарор қабул қилинди.

Республикамизда сўнгги ўн йилликда телекоммуникация тармоқларини ривожлантиришнинг юқори суръатлари тармоқлар ҳолати тўғрисида ишончли тасаввурга эга бўлиш заруриятини келтириб чиқарди.

ЎзТТБАТ ни яратишда тизимнинг ўз имкониятлари ва ЎзТТБРМ га юкланган вазифаларни амалга ошириш учун молиявий харажатларнинг оптимал нисбати кузатилди. Дастлабки таҳлил босқичида ЎзТТБАТ иккита катта вазифа блокини бажаришга қарор қилинди: 1. Реал вақт режимида тармоқ ресурсларининг ҳолатини мониторинг қилиш; 2. Телекоммуникация тармоғи билан синхронлаштирилган тармоқ ресурсларининг батафсил маълумотлар базасини яратиш.

ЎзТТБАТ - бу турли хил ишлаб чиқарувчиларнинг тармоқ элементларини бошқариш тизимлари (ЭМС) маълумотлар базаларидан олинган маълумотлар асосида ишлайдиган аварияларни кузатиш ва жисмоний ва мантиқий ресурсларни ҳисобга олишнинг яхлит тизими.

ЎзТТБАТ нинг ишга туширилиши ва Фавқулодда хабарларни қайта ишлаш модули (ФаМ) функцияларини амалга ошириш бахтсиз ҳодисалар ҳақида хабарларни қабул қилиш вақтини қисқартириш, шунингдек, қабул қилинган фавқулодда хабарларни тўғри баҳолаш, авариянинг асосий сабабларини аниқлаш ва реал вақтда хабарлар бўйича ҳисоботларни қабул қилиш.

Сўнгги йилларда республикада телекоммуникация тармоқлари операторларининг техник ривожланиши ва дастурий таъминотини такомиллаштиришнинг юқори суръатлари кузатилмоқда. Ўзбекистон Республикаси Телекоммуникация тармоқларини бошқариш тизимига киритилган операторлар тармоғи ва ресурсларидан фойдаланиш самарадорлиги ҳамда улардан оқилона фойдаланишга бўлган эҳтиёж сезиларли даражада ошди.

Шу билан бирга, телекоммуникация тармоқлари операторларининг давлат бошқаруви ва хусусий тадбиркорлик органлари билан ўзаро муносабатларининг эскирган усулларига асосланган ЎзТТБРМ ишини ташкил этиш унга қўйилган янги вазифаларни ҳал қилишни таъминлашга имкон бермади, бу эса ҳал қилинмаган муҳим муаммолар мавжудлиги билан янада мураккаблашди, жумладан:

- телекоммуникация операторлари томонидан тақдим этилаётган алоқа хизматлари сифатининг пасайиши, чунки операторларнинг телекоммуникация тармоқларининг ҳолатини доимий равишда амалга ошириш ва назорат қилиш, шунингдек, назорат қилувчи орган томонидан тақдим этилаётган телекоммуникация тармоқлари ва хизматларининг сифат кўрсаткичлари тўғрисида маълумот олиш имконияти йўқ;

- телекоммуникациялар соҳасидаги давлат органлари, операторлар ва провайдерлар фаолиятини мувофиқлаштиришни таъминлашнинг ҳуқуқий асослари ва ташкилий платформасини такомиллаштириш зарурати;

- телекоммуникация операторлари томонидан миллий тизимга ва рақамлаш режасига зид равишда, назорат қилувчи органни четлаб ўтган ҳолда рақамлашдан оқилона фойдаланмаслик ва ажратиш;

- телекоммуникация тармоғига ноқонуний (рухсатсиз) киришни назорат қилиш, аниқлаш ва уларга қарши курашиш ва халқаро овозли трафикни ўтказиб юбориш тизимининг йўқлиги сабабли бутун мамлакат иқтисодиётига таъсир кўрсатадиган халқаро овозли трафикни ўтказиб юбориш фирибгарлиги фактлари туфайли давлат бюджети даромадларининг йўқолиши;

- электрон тижоратни ривожлантиришга қаратилган замонавий ахборот-коммуникация технологияларини жорий этишнинг етарлича яхши даражаси эмас, бу эса абонентнинг мобил телефон рақамига боғланган ҳолда мижозни масофадан туриб аниқлаш механизмининг самарасиз ишлашига ва иқтисодиётни рақамлаштириш ва тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришга тўсқинлик қилишга олиб келади;

- юқори сифатли мобил қурилмалардан фойдаланиш, ички бозорни қалбаки маҳсулотларни олиб кириш ва сотишдан ҳимоя қилиш, мобил қурилмаларни олиб кириш учун божхона тўловлари бюджетига тушишнинг йўқлиги;

- мавжуд фактлар Ўзбекистон телекоммуникация тармоқлари ресурсларининг марказлаштирилган маълумотлар базаларини, шунингдек, телекоммуникация тармоқларининг ҳолати тўғрисидаги маълумотларни сақлаш учун ЎзТТБРМ га зарур маълумотларни тақдим этмаслик;

Шунингдек, тегишли ҳукумат қарорлари билан АТ ва КР вазирлигига бир қатор вазифалар қўйилди, яъни:

- Вазирлар Маҳкамасининг 2018 йил 7 мартдаги 185-сонли қарорига асосан алоқа, ахборотлаштириш ва телекоммуникация технологиялари соҳасида қонун ҳужжатлари ва бошқа меъёрий ҳужжатлар, давлат стандартлари ва кўрсатилаётган хизматлар сифатини бузиш фактлари тўғрисидаги маълумотларни аниқлаш ва олиш жараёнларини автоматлаштириш орқали самарали механизмларнинг жорий этилишини таъминлаш.

- абонентларнинг мобил телефон рақамига уланган ҳолда мижозни масофадан туриб аниқлаш механизмининг самарали ишлаши учун бошқа уяли алоқа операторига ўтишда мобил тармоқ абонентининг телефон рақамини сақлаш тартибини ишлаб чиқиш ва тасдиқлаш (2018-йилдаги 14 майдаги 3724-сонли ПҚ).;

- Ўзбекистон Республикасига олиб кирилаётган мобил қурилмалар ва мобил алоқа модулли қурилмаларни халқаро ноёб идентификация кодлари бўйича рўйхатдан ўтказиш асосида уларни назорат қилиш ва ҳисобга олишнинг ташкилий-ҳуқуқий механизмини ишлаб чиқиш (2018-йил 12-апрелдаги -5414-сонли ПФ)

- Ҳукумат қарорларини, шунингдек, Ўзбекистон АКТ вазирлиги зиммасига юкланган юқоридаги вазифаларни бажариш мақсадида ЎзТТБРМ қуйидаги лойиҳаларни амалга ошириш юзасидан тегишли ишларни амалга оширади:

- “Ўзбекистон Республикаси телекоммуникация тармоқларини бошқаришнинг автоматлаштирилган тизимининг функсионал имкониятларини кенгайтириш”;

- “Ўзбекистон Республикаси телекоммуникация тармоқларида халқаро овозли трафикни ўтказиш тартиби бузилишига қарши курашиш тизими”;

- “Ўзбекистон Республикасининг рақамлаш ресурсларини марказлаштирилган ҳисобга олиш ва тақсимлаш”;

- “Ўзбекистон Республикасида мобил қурилмаларни ҳисобга олиш ва рўйхатга олиш тизими ”;

- “Бошқа уяли алоқа операторига ўтишда абонентнинг телефон рақамини сақлаш ”.

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2018 йил 22 октябрдаги “Ўзбекистон Республикасида мобил қурилмаларни ҳисобга олиш тизимини тартибга солиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 847-сон ва 2019 йил 16 мартдаги 223-сон қарорларига мувофиқ “Давлат мулкидан самарали фойдаланиш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ЎзТТБРМ мобил қурилмаларни халқаро ноёб идентификация кодлари (ИМЕИ) бўйича рўйхатдан ўтказиш тизимининг оператори этиб тайинланди.

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 17 сентябрдаги 778-сонли қарори билан тасдиқланган “Ўзбекистон Республикаси ҳудудида сотиш ёки шахсий фойдаланиш учун фойдаланиладиган, олиб кириладиган ва ишлаб чиқариладиган мобил қурилмаларни рўйхатдан ўтказиш тартиби тўғрисидаги Низом” (бундан буён матнда Низом деб юритилади) га мувофиқ, 2019 йил 1 ноябрдан бошлаб ЎзТТБРМ мобил қурилмаларни ИМЕИ кодлари бўйича рўйхатдан ўтказиш бўйича тегишли ишларни амалга оширади.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 27 сентябрдаги ПФ-6075-сонли фармони билан 2007 йил 20 февралдаги ПҚ-589-сон бекор қилинди.

Телекоммуникация соҳасида бошқарув тизимининг самарадорлигини ошириш, ишончли ишлашини таъминлаш, телекоммуникация ресурслари ва тармоқларидан марказлаштирилган фойдаланишни таъминлаш, шунингдек, ЎзТТБРМ фаолиятини такомиллаштириш ва молиявий рағбатлантириш мақсадида, “Ўзбекистон Республикаси телекоммуникация ресурслари ва тармоқларини бошқариш тизими тўғрисидаги Низом” ва “Ўзбекистон Республикаси телекоммуникация тармоқларини бошқариш маркази тўғрисидаги Низом “Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2020 йил 30 октябрдаги 680-сонли “Ўзбекистон Республикаси телекоммуникация тармоқларини бошқариш тизимини такомиллаштириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида” ги қарори билан қайта кўриб чиқилди ва тасдиқланди”.

Вазирлар Маҳкамасининг 2020 йил 30 октябрдаги 680-сон Қарорига мувофиқ, “Ўзбекистон телекоммуникация тармоқларини бошқариш республика маркази” давлат унитар корхонаси фаолияти тўғрисида:

- Ўзбекистонда телекоммуникация тармоқларини бошқариш бўйича ишчи орган;

- рақамлаш, сигнализация пунктларининг кодларини тақсимлаш, улардан оқилона фойдаланишни ҳисобга олиш ва назорат қилиш учун масъул орган;

- Ўзбекистон Республикаси телекоммуникация тармоқларида халқаро овозли трафикни ўтказиш тартиби бузилишига қарши курашиш тизимининг оператори;

- халқаро ноёб идентификация кодларидан фойдаланган ҳолда мобил қурилмаларни рўйхатдан ўтказиш тизимининг оператори;

- кўчирилган рақамларнинг марказлаштирилган маълумотлар базаси оператори этиб тайинланди.